Η κινηματογραφοθεραπεία δεν έχει σχέση με αυτό που ίσως καταλάβει κάποιος από τη λέξη, ότι δηλαδή η θεραπεία έρχεται μόνο μέσω της θέασης κάποιων επιλεγμένων ταινιών. Η κινηματογραφοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί επικουρικά σε πολλές μορφές θεραπείας, ενώ είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο. Οι ταινίες μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν και για προσωπική ανάπτυξη/ αυτοβοήθεια, ενώ μπορεί να γίνουν σε αυτό το πλαίσιο και βραδιές προβολής ταινιών με τη συμμετοχή πολλών ατόμων. Οι ταινίες που προτείνονται σε αυτόν τον ιστότοπο προτείνονται στο πλαίσιο της προσωπικής ανάπτυξης/ αυτοβοήθειας και όχι της κινηματογραφοθεραπείας (βλ. τελευταία παράγραφο του άρθρου).
Ως προς την κινηματογραφοθεραπεία, κατά τη θέαση μιας ταινίας είναι σημαντικό το να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο στο οποίο δεν θα υπάρχουν διακοπές (π.χ. μηνύματα, ασχολία με το κινητό που χτυπάει, κτλ), έτσι ώστε να μπορέσουμε να βυθιστούμε στην ταινία, καθώς δεν δίνεται βαρύτητα μόνο στην εξέλιξη του σεναρίου, αλλά και στη συναισθηματική εμπλοκή του θεατή, κάτι που δυσχεραίνεται από τις συχνές διακοπές. Χρειάζεται ένα ασφαλές περιβάλλον, μια ήσυχη και ήρεμη κατάσταση, έτσι ώστε να μπορέσουμε να ξεφύγουμε από την πραγματικότητα και να γίνουμε δεκτικοί στο να βυθιστούμε στον κόσμο της μυθοπλασίας. Έτσι, βυθιζόμαστε σε μια αλλαγμένη κατάσταση συνείδησης, η οποία έχει μερικά κοινά σημεία με την ονειρική εμπειρία ή με την ύπνωση, χωρίς όμως προφανώς να ταυτίζεται με αυτές, καθώς ο θεατής έχει πλήρη επίγνωση για το ότι παρακολουθεί μεν ταινία, όμως βρίσκεται σε μια κατάσταση <ήπιας νάρκωσης>, με την έννοια του ότι η προσοχή έχει αποτραβηχτεί από τον έξω κόσμο, βρίσκεται σε μια κατάσταση <trance>, οι άμυνες έχουν χαλαρώσει, και με αυτόν τον τρόπο ίσως προσυνειδητά περιεχόμενα να αποκτήσουν συνειδητή υπόσταση, ενώ ταυτόχρονα είμαστε πιο δεκτικοί σε νέα ερεθίσματα.
Η κάθαρση που επιτυγχάνεται μέσω των ταινιών βοηθά στον έλεγχο των συναισθημάτων, μέσω της απελευθέρωσης του καταπιεσμένου δυναμικού του θεατή. Ο θεατής μπορεί να έχει καταπιεσμένα συναισθήματα, είτε από την παιδική ηλικία είτε από πρόσφατα γεγονότα, τα οποία δυσκολεύεται να εκφράσει. Η έκφραση αυτών των συναισθημάτων και η ανάσυρσή τους μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω της θέασης μιας ταινίας που θα αγγίξει το θεατή, που θα μπορέσει να τον εμπλέξει συναισθηματικά. Σε πολλούς ανθρώπους είναι πολύ πιο εύκολο να εκφράσουν να συναισθήματά τους με αυτόν τον τρόπο, παρακολουθώντας μια ταινία που αφορά άλλους, παρά να ερωτηθούν ευθέως και να τους ζητηθεί να εκφράσουν τα συναισθήματά τους σε μια συνομιλία για ένα θέμα που αφορά τους ίδιους.
Η επιδοκιμαστική ταύτιση σχετίζεται με έναν ήρωα του κινηματογραφικού έργου, ο οποίος μπορεί να έχει ένα χαρακτηριστικό που εκτιμάμε σε αυτόν, ίσως να έχει φτάσει σε υψηλό βαθμό συνειδητότητας, να είναι σοφός ή αρκετά έξυπνος. Μια τέτοια ταύτιση μπορεί να βοηθήσει στο να τον δούμε ως πρότυπο, ως παράδειγμα, και έτσι να διδαχθούμε από αυτόν τρόπους με τους οποίους μπορούμε να δράσουμε στα δικά μας πραγματικά προβλήματα. Η συμπάσχουσα ταύτιση έχει να κάνει με έναν καθημερινό ήρωα, μη ολοκληρωμένο, ο οποίος μπορεί να παλεύει με τις δύσκολες συνθήκες της καθημερινότητας και της ζωής. Αυτός ο τύπος ήρωα συχνά οδηγεί τον θεατή στο να έχει συναισθήματα συμπόνιας, καθώς αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα με αυτά που αντιμετωπίζει ο θεατής. Υπάρχουν όμως διαφορετικοί τρόποι περαιτέρω αντίδρασης σε ένα τέτοιο θέμα. Ανάλογα προφανώς και με την ταινία, κάποιος μπορεί να παροτρυνθεί και να δράσει έτσι ώστε να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα, ή να αντιληφθεί ότι και άλλοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν ίδια προβλήματα και να αναζητήσει κοινές δράσεις με άλλους ανθρώπους. Ένας άλλος, όχι τόσο θετικός τρόπος αντίδρασης, είναι το να αντιληφθεί κάποιος μεν ότι υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι που έχουν τα ίδια προβλήματα, όμως αυτό να τον οδηγήσει στον εφησυχασμό και στην παθητικότητα, αφού έτσι κι αλλιώς <και άλλοι παθαίνουν τα ίδια>.
Γενικότερα, η κινηματογραφοθεραπεία είναι ένας χρήσιμος τρόπος για να βιωθούν κάποια συναισθήματα, καταπιεσμένα ή όχι, ενώ όπως προαναφέραμε τα άτομα συχνά μπορούν να σκεφτούν και να προβληματιστούν πιο εύκολα για καταστάσεις που αφορούν άλλους παρά για τον ίδιο τους τον εαυτό. Μπορούν επίσης να σκεφτούν ευρύτερα για κάποια προβλήματα και να αντιληφθούν πολλαπλές οπτικές που ίσως να μην μπορούσαν να φανταστούν ή έστω να βιώσουν το πώς μπορεί να είναι. Οι ταινίες μπορούν επίσης να οδηγήσουν στο να βρεθούν εναλλακτικές λύσεις για ένα ζήτημα ή στο να μάθει ένα άτομο να σκέφτεται γενικότερα περισσότερους τρόπους επίλυσης προβλημάτων. Μπορούν να δώσουν επίσης αφορμή για κινητοποίηση και δράση. Ένα άλλο σημαντικό σημείο είναι ότι μέσα από τις ιστορίες των ταινιών μπορεί να διαφανούν πιο ξεκάθαρα και να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά διάφορες δυσλειτουργικές γνωσιακές αντιλήψεις του ατόμου, οι οποίες δύνανται να αφορούν γενικότερες αξίες, αντιλήψεις για το ρόλο των δύο φύλων, αντιλήψεις για τα πρέπει του γάμου ή των σχέσεων, τη σεξουαλικότητα, αντιλήψεις για το τί συνιστά την επιτυχία ή την ευτυχία, κτλ.
Οι ταινίες μπορεί να
έχουν ποικίλα θέματα ανάλογα την περίπτωση και τα ενδιαφέροντα του κάθε ατόμου. Δεν υπάρχουν ταινίες που είναι κατάλληλες για όλες τις περιπτώσεις, ενώ η θέαση μιας ταινίας δεν εγγυάται από μόνη της θετικά αποτελέσματα. Ουσιαστικά, μιλώντας για το πλαίσιο της κινηματογραφοθεραπείας, κατάλληλη μπορεί να θεωρηθεί και οποιαδήποτε ταινία ή σειρά αρέσει στο άτομο. Σημασία δεν έχει τόσο το ποια ταινία θα δει το άτομο, αλλά ο τρόπος επεξεργασίας του αναδυόμενου υλικού (γνωσιακού και συναισθηματικού) κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Παρόλα αυτά, κάποιες ταινίες μπορούν να βοηθήσουν περισσότερο στην ενδεχόμενη ανάδυση αυτού του υλικού, καθώς πραγματεύονται ευαίσθητα θέματα με συγκεκριμένο τρόπο.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι οι ταινίες που προτείνονται σε αυτόν τον ιστότοπο προτείνονται στο πλαίσιο της προσωπικής ανάπτυξης/αυτοβοήθειας και όχι της κινηματογραφοθεραπείας, καθώς η κινηματογραφοθεραπεία, όπως προαναφέραμε, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μεν επικουρικά σε πολλές μορφές
θεραπείας, κάτι που όμως προϋποθέτει ότι ήδη υπάρχει μια θεραπευτική σχέση. Ιδιαίτερα ως προς την προσωπική ανάπτυξη/ αυτοβοήθεια, θέλουμε να σημειώσουμε ότι υπάρχουν
αρκετές ταινίες οι οποίες αφορούν θέματα κοινωνικού χαρακτήρα, όπως φτώχεια,
ανεργία, διακρίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, διακρίσεις σε θέματα σεξουαλικού
προσανατολισμού, ευαισθητοποίηση στη διαφορετικότητα (είτε σε θέματα εθνικών ή
θρησκευτικών μειονοτήτων είτε σε θέματα ατόμων με ειδικές ικανότητες ή με
διάφορα άλλα σωματικά προβλήματα), θέματα bullying, ζητήματα σχέσεων, κ.α. Οι ταινίες
αυτές μπορούν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο για ευαισθητοποίηση,
διεύρυνση των οριζόντων, και για την βίωση πολλαπλών οπτικών σε ευαίσθητα
κοινωνικά θέματα. Παρόλα αυτά, στην προσωπική ανάπτυξη το άτομο καλείται μόνο του να οδηγηθεί στην ανακάλυψη του νοήματος και στην υιοθέτηση μιας πιο υγιούς οπτικής, κάτι που όμως δεν είναι απαραίτητο ότι σίγουρα θα συμβεί, καθώς μπορεί να ερμηνεύσει με διαφορετικό τρόπο το νόημα της ταινίας ή να κάνει διαφορετικές κρίσεις. Σε κάθε περίπτωση όμως, η θέαση των προτεινόμενων ταινιών μπορεί να προβληματίσει τον θεατή για συγκεκριμένα ευαίσθητα θέματα, να ενεργοποιήσει την κριτική του σκέψη, και να μπορέσει να δει τα ζητήματα από άλλες διαφορετικές οπτικές. Τα σχόλια που αναφέρονται στις προτάσεις ταινιών συνήθως σχετίζονται με τις σκέψεις, τα ζητήματα, και τα ερωτήματα τα οποία προκάλεσε σε εμάς η κάθε ταινία.
Σάκης Καφφεσάκης