Η κατάθλιψη είναι ένα φαινόμενο που έχει αυξηθεί στις σύγχρονες κοινωνίες, ενώ φαίνεται ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής μπορεί να ασκεί μία σημαντική επίδραση. Η κατάθλιψη σχετίζεται με μια σειρά παραγόντων, βιολογικών, γνωσιακών και κοινωνικών, ενώ παίζουν ρόλο και άλλα πράγματα όπως το ιστορικό του κάθε ατόμου, τα προβλήματα που έχει αντιμετωπίσει στο παρελθόν, απώλειες αγαπημένων προσώπων κτλ. Όλοι αυτοί οι παράγοντες μπορεί να σχετίζονται με την κατάθλιψη, καθώς αλληλεπιδρούν με διαλεκτικό τρόπο μεταξύ τους, εννοώντας με αυτό ότι π.χ. ένας κοινωνικός παράγοντας μπορεί να επηρεάσει την εμφάνιση μιας αντίληψης, η οποία να επηρεάσει μετέπειτα άλλους παράγοντες κ.ο.κ.
Οι βιολογικοί παράγοντες έχει αποδειχθεί ότι παίζουν ένα ρόλο, ενώ πάνω σε αυτό βασίζεται η χρήση των αντικαταθλιπτικών. Τα πιο σύγχρονα αντικαταθλιπτικά είναι τα SSRI (αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης), τα οποία έχουν πολύ λιγότερες παρενέργειες σε σχέση με παλαιότερα φάρμακα. Σημειώνεται ότι χρειάζεται ένα διάστημα περίπου 15-20 ημερών έτσι ώστε να ανέβουν τα επίπεδα της σεροτονίνης και να ξεκινήσει η επίδραση του φαρμάκου, ενώ μια συχνή παρενέργεια των SSRI είναι η μείωση της λίμπιντο.
Ο γνωσιακός παράγοντας παίζει μεγάλο ρόλο στην κατάθλιψη. Με αυτό εννοούμε κυρίως τις αντιλήψεις που έχει το άτομο. Σύμφωνα με τον Aaron Beck, ένα άτομο με κατάθλιψη κάνει αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό του, τον κόσμο γύρω του, και το μέλλον. Αυτό ονομάζει ως καταθλιπτική τριάδα. Οι αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό μπορεί να περιλαμβάνουν την χαμηλή αυτοεκτίμηση, να σκέφτεται δηλαδή το άτομο ότι δεν είναι ικανό να κάνει διάφορα πράγματα, να υποεκτιμά τις δυνατότητές του, να θεωρεί ότι απέτυχε, ότι είναι <άχρηστος>, <ανίκανος> κτλ. Ως προς τον κόσμο γύρω του, το άτομο τείνει να σκέφτεται αρνητικά για τους άλλους, ότι δεν τον εκτιμούν, ότι δεν τον αγαπούν, ότι δεν έχει σημασία γι αυτόν ο υπόλοιπος κόσμος, κτλ. Ως προς τις αρνητικές σκέψεις για το μέλλον, το άτομο θεωρεί ότι δεν θα τα καταφέρει σε διάφορα πράγματα, ότι <όλα θα πάνε στραβά>, ότι τίποτα δεν θα αλλάξει προς το καλύτερο κτλ. Όλα αυτά μαζί, λοιπόν, συνθέτουν την καταθλιπτική τριάδα, ότι το άτομο δηλαδή κάνει αρνητικές σκέψεις σε πολλά από αυτά τα πεδία, τα οποία αφορούν κυρίως τον εαυτό του, τους γύρω του, και το πώς προβλέπει ότι θα είναι το μέλλον. Υπάρχουν και άλλες αντιλήψεις οι οποίες μπορεί να είναι δυσλειτουργικές, όπως για παράδειγμα το πρότυπο του επιτυχημένου, το ποια πράγματα καθορίζουν την αξία ενός ατόμου, το τί είναι η ευτυχία κτλ. Αυτές οι αντιλήψεις, αν και είναι ατομικές αντιλήψεις, σχετίζονται συχνά με τις υπαρκτές αντιλήψεις της κοινωνίας, οπότε σε αυτό το σημείο υπάρχει αλληλεπίδραση με τους κοινωνικούς παράγοντες.
Όπως μόλις προαναφέραμε, ένας τρόπος επίδρασης των κοινωνικών παραγόντων είναι οι αντιλήψεις τις κοινωνίας, τις οποίες συχνά υιοθετούν τα άτομα. Αν για παράδειγμα στην κοινωνία υπάρχει η αντίληψη για το ότι ο άνδρας πρέπει οπωσδήποτε να έχει δουλειά και να φέρνει τα χρήματα στο σπίτι, το άτομο μπορεί να υιοθετήσει αυτή την αντίληψη και να νιώθει αποτυχημένο, επειδή δεν βρίσκει δουλειά. Παρόλα αυτά, το να βρει κάποιος δουλειά σε μια χώρα με μεγάλη ανεργία δεν εξαρτάται από το άτομο, καθώς η ύπαρξη ανεργίας ορίζει εξ ορισμού ότι ένας αριθμός ατόμων θα είναι άνεργα. Δεν είναι λοιπόν λογικό το να χαρακτηριστούν όλα αυτά τα άτομα ως αποτυχημένα, αφού, όχι οι ικανότητες των ατόμων, αλλά ουσιαστικά οι ανάγκες της αγοράς και του εν γένει κεφαλαίου έχουν ορίσει εκ των προτέρων την ύπαρξη αυτού του αριθμού ανέργων.
Ένας άλλος τρόπος επίδρασης των κοινωνικών παραγόντων είναι ο ρατσισμός, οι διακρίσεις και η γενικότερη συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι σε ένα άτομο. Ευνόητο είναι ότι τα συναισθήματα μη αποδοχής από ένα μέρος της κοινωνίας δεν βοηθούν, ιδιαίτερα όταν αυτά δεν απευθύνονται στο άτομο και στις πράξεις του αλλά μονάχα σε μια ιδιότητα την οποία έτσι κι αλλιώς έχει (π.χ. εθνικότητα, σεξουαλικός προσανατολισμός κτλ). Η συμπεριφορά της κοινωνίας μπορεί να είναι άσχημη όχι μόνο σε θέματα μειονοτήτων ή σεξουαλικού προσανατολισμού αλλά και σε άλλα θέματα, όπως π.χ. κάποιος άνδρας που έχει παρουσιάσει σεξουαλικές δυσλειτουργίες ή κάποια ανύπαντρη μητέρα. Η αρνητική συμπεριφορά της κοινωνίας δυσχεραίνει αρκετά την κατάσταση πολλές φορές.
Άλλες κοινωνικά φαινόμενα που σχετίζονται με την κατάθλιψη είναι η φτώχεια, η ανεργία και οι πολλές ώρες εργασίας. Η αλήθεια είναι ότι εφόσον μιλάμε για πολύ δύσκολες συνθήκες, είναι σε ένα βαθμό λογικό το άτομο να δυσκολεύεται, καθώς το να μην έχει κάποιος χρήματα για σπίτι, φαγητό (ή ο ρεαλιστικός φόβος του να συμβεί κάτι τέτοιο), ή καθόλου ελεύθερο χρόνο λόγω πολλών εργασίας, είναι κάτι που παίζει μεγάλο ρόλο. Είναι δύσκολο, ενώ υπάρχουν και ερωτήματα για το αν είναι δεοντολογικά ορθό, να περιμένουμε από ένα άτομο με τέτοιες δυσκολίες να αλλάξει εντελώς μονάχα τον τρόπο σκέψης του και να έχει μια χαρούμενη διάθεση. Παρόλα αυτά, το άτομο μπορεί να δει πρακτικά τί μπορεί να κάνει για να βελτιώσει την κατάσταση, να εξετάσει κάποιες επιλογές, και να διεκδικήσει παράλληλα και στο κοινωνικό επίπεδο μαζί με άλλους ανθρώπους πράγματα τα οποία κάθε άνθρωπος αξίζει να έχει (φαγητό, στέγαση, ιατρική περίθαλψη, παιδεία). Παρόλα αυτά, και εφόσον δεν μιλάμε για τόσο δύσκολες καταστάσεις, οι άνθρωποι νομίζουν ότι έχουν ανάγκη πολλά πράγματα για να είναι ευτυχισμένοι. Έχουμε ξεχάσει πόσο απολαυστική μπορεί να είναι μια απλή βόλτα, μια βόλτα στην εξοχή ή σε μια παραλία με φίλους, πράγματα που δεν έχουν πάντα ιδιαίτερο κόστος, όμως δεν τα κάνουμε. Επίσης, ως προς το πεδίο των ανθρώπινων σχέσεων, στις σύγχρονες πόλεις παρατηρείται ότι πολλοί άνθρωποι νιώθουν μοναξιά και θα εύχονταν να είχαν περισσότερη παρέα, φίλους ή να βρουν ερωτικό σύντροφο. Παρότι ένα άτομο στο ακριβώς διπλανό δωμάτιο της πολυκατοικίας μπορεί να νιώθει ακριβώς το ίδιο συναίσθημα, παραμένουμε κάπως εγκλωβισμένοι και δύσκολοι στη συναναστροφή. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να αλλάξει.
Το ιστορικό ενός ατόμου παίζει και αυτό ένα σημαντικό ρόλο. Με αυτό εννοούμε το τί έχει βιώσει ένα άτομο στη ζωή του, η προσωπική του πορεία, οι δυσκολίες που αντιμετώπισε, απώλειες κοντινών προσώπων, <προδοσίες> από σημαντικούς άλλους κτλ. Σε σχέση με την αντιμετώπιση της κατάθλιψης, πράγματα που μπορούν να βοηθήσουν είναι η αλλαγή του τρόπου σκέψης των ατόμων, η πίστη σε μη δυσλειτουργικές αξίες σε σχέση με όρους όπως η ευτυχία ή η επιτυχία, η αντικατάσταση των μη ρεαλιστικών αρνητικών σκέψεων με άλλες περισσότερο λειτουργικές, η βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων ή σχέσεων, και εν τέλει το χτίσιμο ενός δυνατού και σταθερού εγώ, το οποίο θα έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό και θα είναι ικανό να ξεπεράσει αρκετές δυσκολίες ή προβλήματα που μπορεί να προκύψουν.
Σάκης Καφφεσάκης